Als om een of andere reden de knoppen' en links niet goed werken in jouw mail-programma, kan je deze nieuwsbrief ook in je browser bekijken of onze website verkennen.
Nieuwsbrief #17 - november 2020
(v1.1)
Redactioneel
Beste lezers,
De pandemie is niet voorbij. Dat maakt het fysiek samenkomen en vergaderen voor iedereen erg moeilijk. Desondanks heeft CIMICvzw dynamisch verder gewerkt aan zijn uitbouw. Een stevig bestuur, een goed functionerende algemene vergadering en drie werkgroepen geven vorm aan een doorstart en de planning voor 2021.
Onze nieuwsbrief is daar een deel van. Vanuit onze missie en visie werpen we een licht op vergeten, verdrongen of verzwegen aspecten van de lokale en globale maatschappelijke werkelijkheid.
Zo waren er in november niet alleen presidentsverkiezingen in de VS, maar ook in tal van andere landen, die veel minder media-aandacht kregen. We blikken terug (en tegelijk vooruit) naar vergeten verkiezingen in zes Afrikaanse landen. Ze waren niet minder controversieel dan de Amerikaanse.
En wat betekent ‘Mercosur’ ook alweer? Twintig jaar lang werd er tussen de Europese Unie en de vier landen van de Mercosur (Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay) onderhandeld. Maar nu de extreemrechtse president van Brazilië, Jair Bolsonaro, aan de macht is, blijkt de deal plots rond. Een Belgische ‘Stop EU-Mercosur-coalitie’ met 11.11.11, CNCD, Broederlijk Delen, Wervel en vele andere organisaties wijst op de destructieve aspecten van deze deal.
Ook India komt zelden in de media, hoewel het reuzenland met z’n 1,2 miljard inwoners de voorbije twee jaar een allesbehalve democratisch pad is opgegaan. In het noorden lieten de boeren hun ongenoegen kennen over het inpalmen van hun gronden. Het zuiden staat momenteel in rep en roer over de arrestatie van de 84-jarige jezuïet Stan Lourduswamy, die zich de voorbije 50 jaar heeft ingezet voor de rechten van de Adivasi’s, de inheemse inwoners die 7 procent uitmaken van de totale bevolking. We zochten uit waarom zulke inzet voor de overheid blijkbaar ‘staatsgevaarlijk’ is.
We kijken ook even achterom, want dan begrijpen we soms beter wat we moeten doen om stappen vooruit te zetten. Vandaar een archiefstukje over ‘graan en brood’. Graan heeft ontzettend veel te maken met zowel politieke als met sociaal-culturele aspecten, zo bracht een studienamiddag al in 2002 in het Provinciehuis van Antwerpen aan het licht.
Nu covid-19 ons misschien heeft aangezet om meer te lezen, raden we twee boeken aan.
Naar aanleiding van zijn tweede webinar over ‘Stilte in de Storm’, heeft Waerbeke vzw het boek ‘Klimaatverandering en innerlijke grenzen’ van Richard Stiegler uitgebracht. De auteur nodigt uit om aandacht te hebben voor wat de dreigende catastrofe in onszelf teweegbrengt.
Het tweede boek, ‘Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie’ (Amsterdam, Prometheus) is een scherpe analyse van de wereldwijde en patriarchale verrechtsing door auteur Abram de Swaan. Naar aanleiding van de ‘Internationale dag voor de uitbanning van geweld tegen vrouwen’ publiceren we de recensie van Paul Verhaeghe over dit boek.
Het derde boek is van Ton Lemaire. ‘Met lichte tred. De wereld van de wandelaar’, (Amsterdam, Ambo/Anthos). In de inleiding lezen we dat ‘een beschouwing over de plaats van wandelen een goede toegang kan bieden tot meerdere aspecten van onze samenleving, en zelfs kan uitmonden in een diagnose van de moderniteit’. Raker kan ik het niet samenvatten, schreef Paul Verhaeghe.
Dank voor uw tijd en interesse.
Reageren kan altijd via ons e-mailadres: reactie@cimic-npo.org
De redactieploeg,
Marc Colpaert Jan Van Criekinge Luc Vankrunkelsven Pascal Blancquaert Liana Tolonge Tshatshi Joël Ndombe
By the way: de ‘vergeten’ presidentsverkiezingen in enkele Afrikaanse landen
Wereldwijd ging bijna alle media-aandacht de voorbije weken naar de spannende ontknoping van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van dinsdag 3 november. Uitdager Joe Biden (Democraat) wist uiteindelijk meer kiesmannen achter zich te verzamelen dan zittend president Donald Trump (Republikein). De voorspelde ‘blauwe golf’ beef echter uit, daar was het verschil in stemmen in de meeste staten te klein voor.
Wat voor Trump de directe aanleiding was om zijn aanhangers via Twitter op te poken met geruchten over ‘verkiezingsfraude’ en ‘illegale stemformulieren’ waarmee zijn tegenstanders hem van een zekere overwinning zouden houden. Advocaten zullen nog een vette kluif hebben aan alle rechtszaken. De president blijft de overwinning van Biden ontkennen, al lijkt er nu toch een voorzichtige kentering te komen.
Beschamende toestanden die we niet direct met een ‘stabiele democratie’ als de VS associëren… Ook zonder Trump zal het trumpisme nog jaren de diep verdeelde Amerikaanse samenleving beheersen.
Dat er ook elders in de wereld in deze beroerde coronatijden presidentsverkiezingen worden gehouden, kreeg zoals gewoonlijk veel minder media-aandacht. Een korte terugblik en vooruitblik naar ‘vergeten’ verkiezingen in zes Afrikaanse landen, die daarom niet minder spannend of controversieel waren dan de Amerikaanse. Cartoon door Damien Glez uit Burkina Faso, 12 november 2020 (Jeune Afrique / The Africa Report)
Zondag 18 oktober 2020:
presidentsverkiezingen in Guinee-Conakry
(West-Afrika; 13 miljoen inwoners)
Al lang voor verkiezingsdag liepen de spanningen hoog op in Guinee. Bij betogingen vielen tientallen doden door het vaak gewelddadige optreden van de ordediensten, vooral in de hoofdstad Conakry. De aanleiding van de volkswoede was het ‘derde mandaat’ waarmee zittend president Alpha Condé (Rassemblement du peuple de Guinée) zich - tegen de grondwet in - toch opnieuw kandidaat stelde voor het hoogste ambt van de republiek (eerder heeft hij de grondwet laten wijzigen via een heel omstreden referendum).
Zijn uitdagers lieten geen kans onbenut om het gebrek aan democratie aan de kaak te stellen. De stembusgang zelf verliep al bij al nogal rustig, al waren er in regio’s waar de oppositie sterk staat talrijke meldingen van onregelmatigheden en fraude. Maar de dagen daarna brak de hel pas echt los.
Toen uitdager Cellou Dalein Diallo (Union des forces démocratiques), die de grootste kans maakte op de overwinning, zijn aanhangers opriep om zich niet neer te leggen bij de ‘gefraudeerde verkiezingen’, ontspoorden antiregeringsbetogingen in het hele land met een onbekend aantal doden en gewonden tot gevolg.
Woensdag 28 oktober 2020:
presidentsverkiezingen in Tanzania
(Oost-Afrika; 60 miljoen inwoners)
In het Oost-Afrikaanse Tanzania is sinds 2015 president John Magufuli (regeringspartij CCM - Chama cha Mapinduzi - Partij van de Revolutie) aan de macht. Hij werd vijf jaar geleden voor het eerst verkozen met de belofte komaf te maken met de wijdverbreide corruptie onder zijn voorganger Jakaya Kikwete, die de steun van de bevolking voor de aloude regeringspartij van de vader des vaderlands, Julius Nyerere (president van 1961 tot 1985), fors had verzwakt.
Al snel trok hij steeds meer macht naar zich toe en toonde bijzonder weinig respect voor de democratische traditie van het land. Alle kritische geluiden werden de mond gesnoerd, oppositieleden verdwenen zelfs in de gevangenis of er werden nooit opgehelderde moordpogingen tegen hen ondernomen. Met de persvrijheid liep het helemaal mis.
Magufuli, een vrome katholiek die een sober en onopvallend privéleven leidt, ontpopte zich tot een autocratisch heerser, maar de economie doet het relatief goed en de schuldenlast is onder controle. Chinese bedrijven moderniseren de infrastructuur. Zo voegt Tanzania zich bij het groepje Afrikaanse landen met een autoritair bestuur, geen persvrijheid, maar snelle economische ontwikkeling, zoals de presidenten van buurlanden Oeganda en Rwanda dat al eerder voordeden.
Corona bestaat niet echt volgens de president. Magufuli weigerde begin maart 2020 een lockdown in te stellen. Hij moedigde de Tanzanianen juist aan om te gaan bidden. “Het coronavirus is een duivel en kan niet overleven in het lichaam van Christus”, aldus de president bij een toespraak in een kerk in de hoofdstad Dodoma.
In die omstandigheden kon hij de verkiezingen van 28 oktober moeilijk verliezen en dat gebeurde dan ook niet…
Volgens de kiescommissie werd Magufuli herkozen met 84 procent van de stemmen. De belangrijkste oppositiekandidaat, Tundu Lissu, van de Chadema-partij, zou 13 procent van de kiezers achter zich hebben verzameld. Internationaal bestaat echter sterke twijfel over de betrouwbaarheid van deze officiële uitslag.
Ook telecommaatschappij Vodacom Tanzania, onderdeel van de Britse Vodafone Group, zou actief geprobeerd hebben om tekstberichten waarin de naam van de oppositieleider vermeld stonden, selectief te censureren. Dit blijkt althans uit een onderzoek naar digitale verkiezingsbeïnvloeding door prof. Nic Cheeseman van de University of Birmingham, auteur van 'How to Rig an Election' (zie: https://www.theafricareport.com/50500/how-western-companies-undermine-african-democracy/ ).
Tundu Lissu was nog maar sinds de zomer teruggekeerd uit ballingschap in België, waar hij in het UZ Leuven revalideerde en herstelde na de mislukte moordaanslag op zijn leven uit 2017. Omdat hij opnieuw af te rekenen kreeg met bedreigingen na afloop van de recente verkiezingen, verkoos de oppositieleider half november opnieuw in ballingschap naar België te vertrekken, na bemiddeling van westerse diplomaten over zijn veiligheid (zie: https://www.africanews.com/2020/11/15/tanzanian-opposition-leader-tundu-lissu-back-in-exile-in-belgium/ ).
De oppositiepartijen Chadema en ACT-Wazalendo (alleen actief op het semi-autonome eiland Zanzibar, waar in de aanloop naar de verkiezingen zelfs enkele doden vielen onder politiekogels) eisten al nieuwe verkiezingen en riepen de internationale gemeenschap op de uitslag vooral niet te erkennen.
Chadema zweept de bevolking via Twitter op de straat op te gaan. Tientallen leden van de oppositie werden de week na de verkiezingen gearresteerd, één belandde in het ziekenhuis met zware verwondingen.
Zaterdag 31 oktober 2020:
presidentsverkiezingen in Ivoorkust
(West-Afrika; 26,3 miljoen inwoners)
Ivoorkust heeft een lange geschiedenis van fraude en grootschalig geweld bij verkiezingen. Na de dood van de historische autocratische leider Félix Houphouët-Boigny in 1993 kende het land een woelige periode. De verkiezingen van 1995, 2000, maar vooral van 2010, verliepen chaotisch.
Het postelectorale geweld van 2010-2011 kostte uiteindelijk aan bijna 4000 mensen het leven en verwoestte hele dorpen en steden. Vooral de beruchte patriottische jeugdmilities van toenmalig president Laurent Gbagbo (Front populaire ivoirien, FPI) gingen zich te buiten aan brutaal geweld tegen al dan niet vermeende tegenstanders en aanhangers van uitdager en voormalig premier Alassane Ouattara (Rassemblement des houphouëtistes pour la démocratie et la paix, RHDP), die zelf ook geweld niet schuwden.
Gbagbo weigerde echter af te treden of zijn nederlaag te erkennen. Het conflict dreigde te ontaarden in een regelrechte burgeroorlog in een hopeloos verdeeld land. Uiteindelijk kwamen Franse speciale commando-eenheden op 11 april 2011 in actie om Gbagbo en zijn vrouw Simone manu militare uit het presidentieel paleis in Abidjan te verdrijven. De vernederende beelden gingen de wereld rond. De eerste tv-beelden van de arrestatie van Laurent Gbagbo, die weigerde zijn nederlaag toe te geven, op 11 april 2011 (foto: zender TCI).
In januari 2019 werd Gbagbo bij gebrek aan harde bewijzen onder voorwaarden vrijgelaten. Zo mocht hij niet terugkeren naar Ivoorkust en moest zich in zijn nieuwe woonplaats Brussel ter beschikking houden van het ICC. Hij was vast besloten om zich opnieuw kandidaat te stellen bij de verkiezingen van oktober 2020, maar zijn kandidatuur werd verworpen, net als die van vele andere oppositiekandidaten.
Eerst wilde uittredend president Alassane Ouattara zich geen kandidaat meer stellen voor een derde termijn, wat de grondwet ook niet toelaat. Hij deed een oproep aan de jongere generatie politici om het roer over te nemen en wou absoluut voorkomen dat aartsrivaal Gbagbo zou terugkeren. Maar toen de aangeduide RHDP-kandidaat Amadou Gon Coulibaly in juli 2020 geheel onverwacht overleed, kondigde Ouattara in augustus dan toch aan voor een nieuwe ambtstermijn te zullen gaan. Dat wakkerde de politieke spanningen alleen maar meer aan.
Er vielen weer doden bij confrontaties met de politie. Oppositiekandidaten Henri Konan Bédié (Parti Démocratique de Côte d’Ivoire, PDCI, zelf oud-president, en 86 jaar ondertussen) en Pascal Affi N’Guessan (FPI, de partij van Gbagbo) riepen daarop de bevolking op tot ‘acties van burgerlijke ongehoorzaamheid’ en tot een ‘actieve boycot’ van de ‘valse’ verkiezingen.
De opkomst bij de verkiezingen van 31 oktober was historisch laag. Volgens waarnemers kwamen in sommige stembureaus in volkswijken van Abidjan nauwelijks kiezers opdagen. Mensen vreesden een nieuwe geweldescalatie. Officieel lag de opkomst op 53,1 procent, maar dat cijfer werd waarschijnlijk alleen in de noordelijke regio’s van het land bereikt, waar Ouattara als moslim traditioneel sterker staat. Geweld, plunderingen en brandstichtingen van kiesbureaus ontsierden de stembusgang. Er vielen minstens 85 doden, maar het werkelijke aantal zal zeker hoger liggen.
De kiescommissie riep begin november Ouattara uit tot winnaar met 94,3 procent. De enige tegenkandidaat die niet tot een boycot had opgeroepen, kreeg 2 procent…
Ivoorkust zit daarmee voor de zoveelste keer in een diepe politieke crisis. Toen Bédié en N’Guessan op 2 november aankondigden samen een Conseil national de Transition te zullen oprichten om de democratische overgang van het post-Ouattara-tijdperk voor te bereiden, werden ze meteen van hoogverraad beschuldigd en gearresteerd of onder huisarrest geplaatst. Onder internationale druk – vooral van Frankrijk – om tot een onderhandelde oplossing te komen, kwam er op 11 november een koele ontmoeting tussen Ouattara en Bédié. Beiden verklaarden achteraf aan de pers “het vertrouwen te willen herstellen tussen regering en oppositie”. Niemand wil een herhaling van de traumatische gebeurtenissen van tien jaar geleden, maar of dat ook lukt?
Zondag 22 november 2020:
presidentsverkiezingen in Burkina Faso
(West-Afrika; 21 miljoen inwoners)
Ook het Sahelland Burkina Faso heeft een heel woelig decennium achter de rug en organiseerde op 22 november presidentsverkiezingen.
Bij een grootschalige volksopstand, eind oktober 2014, werd de toenmalige president, Blaise Compaoré (Congrès pour la Démocratie et le Progrès, CDP), verjaagd.
Compaoré, zelf een oud-militair die in oktober 1987 met een staatsgreep tegen de populaire en iconisch-linkse revolutionair Thomas Sankara (president van 1983 tot 1987) aan de macht kwam, had het na 27 jaar compleet verkorven bij de verarmde bevolking.
O.Yameogo, een Burkinese blogger, schreef in april 2011 als commentaar op een lokale krantenwebsite: “Niets in dit land is nog zoals vroeger. De politici kijken niet verder dan hun neus lang is, ze hebben het nog niet begrepen. Wij zijn het beu!! Als ze echt iets willen doen, pak dan toch die corruptie aan. Versta waarom de bevolking woedend is. Ben Ali, Moebarak, Gbagbo en binnenkort waarschijnlijk ook Khaddafi hebben de schande verkozen boven de stem van hun volk. Ik hoop dat Compaoré verstandig genoeg is om in waardigheid afscheid te nemen van de macht. Hij die een week geleden ons nog kwam vertellen dat ‘alles geregeld’ was, dankzij wat uitgedeelde ‘enveloppes’, moest vandaag [nvdr: 8 april 2011] als een dief in de nacht vluchten uit zijn paleis voor zijn eigen muitende soldaten. Hij die bejubeld wordt als de ‘vredestichter van Afrika’, die in de crisis in Ivoorkust ging bemiddelen, ziet niet dat zijn eigen land ten onder gaat.”
De opstand van 2014 was slechts een succesvolle herhaling van eerdere muiterijen en gewelddadige betogingen die vooral in 2011 en 2013 het land maanden in de ban hielden, maar ook het resultaat van een volgehouden militante burgerbeweging, Le Balai citoyen, waarvan jongeren en rappers (Smockey, Sams’K LeJah e.a.) de kern vormden. Onder de slogan “Blaise dégage” (‘Blaise rot op’) wisten ze een geheel nieuwe dynamiek te vinden om grondige hervormingen van het bestuurssysteem af te dwingen.
Ook in de aanloop van de recente verkiezingen lieten de militante jongeren van Balai citoyen zich niet onbetuigd. Ze weigeren om zichzelf kandidaat te stellen op lijsten, maar houden de vinger aan de pols van de samenleving en klagen pogingen tot corruptie via allerlei sociale media aan.
Bij een nieuwe poging tot staatsgreep van Compaoré-getrouwe militairen o.l.v. generaal Diendéré op 16 september 2015 kon de verenigde burgerbeweging met gerichte acties van burgerlijke ongehoorzaamheid voorkomen dat de ordetroepen massaal de kant van de muiters kozen. Er vielen 14 doden en 251 gewonden, maar de democratische overgang was gered en voortaan zouden de machthebbers rekening moeten houden met de kritische burgers.
Twee maanden later, bij de eerste democratische verkiezingen na het Compaoré-tijdperk, werd Roch Marc Christian Kaboré (Mouvement du Peuple pour le Progrès, MPP) met 53 procent van de stemmen tot president verkozen. President Kaboré op campagne voor de verkiezingen van 2020 in Bobo Dioulasso,
de tweede stad van Burkina Faso (foto: Sophie Garcia / Hans Lucas).
De verwachtingen waren zeer hoog gespannen en hij wilde het land economisch versterken en aan nationale verzoening werken. Helaas heeft de verslechterende algemene veiligheidstoestand in de Sahel door de toenemende jihadistische terreuraanslagen Burkina Faso midscheeps getroffen. Vooral in de grenszone met Mali en Niger is de toestand dramatisch. Naar verluidt zouden in deze zone 1.500 dorpen niet aan de verkiezingen hebben kunnen deelnemen omdat jihadisten er dreigden met aanslagen tegen stembureaus, kiezers en waarnemers.
In totaal namen 13 kandidaten het tegen elkaar op in de eerste ronde. Andere kanshebbers zijn Zéphirin Diabré (Union pour le Progrès et le Changement, UPC), die vooral een brugfunctie wil vervullen tussen het oude regime en de verwachtingen van de jongeren, Kadré Désiré Ouédraogo (Agir Ensemble), een oud-premier en minister van Financiën en oud-ambassadeur van Burkina Faso in Brussel en bij de Europese instellingen (2001-2011).
En ten slotte Yacouba Isaac Zida (Mouvement Patriotique pour le Salut, MPS), een oud-militair die korte tijd de overgangsregering leidde na de volksopstand van 2014, maar al snel in onmin geraakte met Kaboré en naar Canada emigreerde.
De officiële uitslag laat op zich wachten door problemen in sommige telbureaus waar elektronische gegevens ook nog eens manueel moeten worden herteld. Donderdagmorgen, 26 november, bleek uit zeer voorlopige gegevens van de kiescommissie CENI dat Kaboré aan de leiding ligt met ongeveer 58 procent van de stemmen. Komboïgo (15,5 procent) en Diabré (12,5 procent) halen de beste scores bij de oppositiekandidaten. Maar een volledige uitslag is dit zeker nog niet. https://www.jeuneafrique.com/1078571/politique/presidentielle-au-burkina-un-vote-dans-le-calme-lopposition-denonce-des-tentatives-de-fraude/
Maandag 7 december 2020:
presidentsverkiezingen in Ghana
(West-Afrika; 31 miljoen inwoners)
In vergelijking met het turbulente buurland Ivoorkust is Ghana de afgelopen decennia een toonbeeld geworden van stabiliteit en goed democratisch bestuur in West-Afrika. Al sputtert de economische motor wat.
Dat was ooit wel anders toen de op 12 november 2020 overleden flamboyante luitenant-vlieger Jerry Rawlings (president van 1981 tot 2001) er de plak zwaaide. Ghana kampte met pogingen tot staatsgreep, een zwakke economie, hyperinflatie, structurele aanpassingsprogramma’s opgelegd door IMF en de Wereldbank en een weinig georganiseerde civiele samenleving. https://www.dw.com/en/ghana-former-president-jerry-john-rawlings-dies/a-55576932
De presidentsverkiezingen die op 7 december worden gehouden, beloven een correcte oefening in democratische inspraak te worden, zoals dat de laatste jaren gebruikelijk is in Ghana.
Zittend president Nana Akufo-Addo (New Patriotic Party, NPP) neemt het op tegen de belangrijkste oppositiekandidaat en vroegere president en vice-president John Dramani Mahama (National Democratic Congress, de partij die ooit werd gesticht door Rawlings).
Akufo-Addo was in december 2016 de eerste oppositiekandidaat die er in Ghana in slaagde om een zittende president meteen in de eerste ronde van de verkiezingen te verslaan. Dit met 53,85 procent van de stemmen. Zijn tegenstander behaalde 44,4 procent en accepteerde meteen na de bekendmaking van de resultaten zijn nederlaag.
Van de huidige president is bekend dat hij al in de jaren 1990 – onder Rawlings-bestuur - betrokken was bij de oprichting van een mensenrechtencomité, het Ghana's Committee on Human and People’s Rights, een daad die toen getuigde van bijzonder veel moed.
Tijdens de coronacrisis van 2020 ondertekende hij de open oproep UNAIDS Public Letter on People's Vaccine om te waarschuwen dat een covid-19-vaccin voor iedereen gratis toegankelijk zou moeten zijn, zeker voor de meest kwetsbare en armste bevolkingsgroepen en het dus niet alleen aan de farma-industrie mag worden overgelaten.
Of zijn uitdager Dramani Mahama veel kans maakt op een nieuw presidentschap, is af te wachten. Hij wordt er momenteel van verdacht smeergeld te hebben aangenomen in een bijzonder onfrisse zaak waarbij het Europese luchtvaartconcern Airbus is betrokken voor de levering van militaire uitrusting aan het Ghanese leger. Ook zijn broer, Samuel Adam Mahama, zou betrokken zijn in deze affaire. De zaak werpt een schaduw op zijn vroegere campagnes in de strijd tegen corruptie en voor degelijk bestuur.
Zondag 27 december 2020: presidentsverkiezingen in Niger (West-Afrika; 24,2 miljoen inwoners)
Ook Niger houdt dit jaar nog presidentsverkiezingen. Het land is volgens de VN-index van de menselijke ontwikkeling (2018) het ‘minst ontwikkelde land ter wereld’. Het is eveneens een van de armste en droogste (Sahara, Sahel) landen met een snel aangroeiende en erg jonge bevolking.
Niger beschikt echter over veel strategische grondstoffen, onder meer in de uraniummijnen van Arlit. Het land is de op drie na grootste producent van uranium. 74 procent van de uraniumexport gaat naar Frankrijk, essentieel voor de bevoorrading van de Franse, maar ook Belgische kerncentrales.
Net als de buurlanden Mali en Burkina Faso kampt ook Niger met een veiligheidsprobleem: jihadistische terreurgroepen verbonden met Al-Qaeda plegen geregeld aanslagen in het woestijnachtige grensgebied terwijl in het zuiden het Nigeriaanse Boko Haram actief is.
Op vrijdag 13 november maakte het grondwettelijk hof de lijst bekend van de 30 kandidaten die het in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op zondag 27 december tegen elkaar zullen opnemen.
Uittredend president Mahamadou Issoufou (Parti nigérien pour la Démocratie et le Socialisme, PNDS) heeft er twee ambtstermijnen opzitten en houdt zich aan de grondwet. Hij is dus geen kandidaat voor een ‘derde mandaat’. Zijn partij heeft vorig jaar al een dauphin naar voren geschoven in de figuur van de vroegere minister van Binnenlandse Zaken, Mohamed Bazoum (PNDS). Een zoon van de president wordt zijn campagneleider. Iedereen in Niger verwacht dan ook dat Bazoum in 2021 de nieuwe president zal worden.
De oppositie is minder gelukkig. De belangrijkste oppositiekandidaat, Hama Amadou, die op 7 november nog een reusachtige meeting voor zijn aanhangers hield in Niamey, werd niet geselecteerd door het grondwettelijk hof. Tegen hem loopt nog een rechtszaak, maar die lijkt vooral politiek geïnspireerd.
Feit is dat tijdens het tweede mandaat van Issoufou het met het respect voor de rechtsstaat en de mensenrechten snel bergaf is gegaan in Niger. De oppositie boycotte de verkiezingen van 2016. Voor dissidente stemmen is er geen plaats en zaken van grootschalige corruptie waarbij hoge regeringsfunctionarissen zijn betrokken, onder meer bij aankopen voor defensie, verdwenen in de doofpot.
In volle campagnestrijd overleed bovendien op 24 november oud-president Mamadou Tandja (82, president van 1999 tot 2010), die nog altijd op een trouwe aanhang kan rekenen. Tandja probeerde met een zeer omstreden referendum de grondwet te wijzigen zodat hij zich nog voor een derde mandaat zou kunnen kandidaat stellen. Dit lokte in 2010 zoveel protest uit dat hij bij een militaire coup op 18 februari 2010 aan de kant werd geschoven en zelfs korte tijd in de gevangenis belandde. Hij werd na eerlijk verlopen verkiezingen in 2011 opgevolgd door huidig president Issoufou, die met 57,95 procent van de stemmen aan zijn eerste mandaat begon.
Een interessant overzichtswerkje over de rol van kritische jongerenbewegingen in de Afrikaanse politiek (Senegal, Burkina Faso en DRCongo):
Claire Kupper, Michel Luntumbue, Pierre Martinot, Boureïma N. Ouédraogo, Ndongo Samba Sylla, Morgane Wirtz, Y’en a marre, Le Balay citoyen, Lucha, Filimbi. Une jeunesse africaine en quête de changement, GRIP, Brussel, 2017, 142 p, ISBN 978-2-87291-041-0
Al twintig jaar werd er tussen de Europese Unie en de vier landen van de Mercosur (Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay) onderhandeld. En plotseling – heel cynisch eigenlijk – de extreemrechtse president van Brazilië, Jair Bolsonaro, was nog maar zes maand aan de macht of de ‘deal’ was rond (zie: mo.be/wereldblog/mercosur..).
Je vraagt je af in wiens belang deze onderhandelingen zijn, als je ziet hoe binnenlandse en buitenlandse machinaties Lula da Silva verhinderden om president te worden
(zie: dewereldmorgen.be/artikel/2020/11/10.. ).
Het ratificeringsproces is nog niet rond. Het Europees Parlement en alle parlementen van de EU en van de vier Mercosur-landen moeten de handelsovereenkomst nog goedkeuren. Duitsland was en is één van de grote favorieten van deze deal. Uitgerekend nu, tot eind december 2020, is Duitsland voorzitter van de EU.
Aanvankelijk wou kanselier Angela Merkel de ratificering doorduwen, maar nu begint ze onder druk van maatschappelijke bewegingen toch te twijfelen over de opportuniteit (zie: grootoudersvoorhetklimaat.be/no-to-eu-mercosur-trade-deal..).
De eerste landen die begonnen te wankelen, waren Ierland en Oostenrijk. Gaandeweg ook Frankrijk en zelfs Nederland. Vlaanderen blijft de deal nog uitstekend vinden, maar het Brussels en Waals gewest geven tegengas.
Ondertussen blijft de Europese Commissie vast houden aan ‘haar deal’, ook al is de overeenkomst totaal in strijd met andere opties van dezelfde EU-Commissie, zoals bv. haar voornemen om overzeese ontbossing in dienst van Europa tegen te gaan (zie: ec.europa.eu/info/protect-and-restore-worlds-forests..)
Zo is er in de overeenkomst geen mogelijkheid om juridische stappen te ondernemen tegenover Brazilië en zijn flagrante vernietiging van de ecosystemen Amazone, Cerrado en Pantanal. Het gaat trouwens niet alleen om de ecosystemen, maar ook om de culturen van traditionele volkeren, die deze gebieden onderhouden en beschermen (zie: https://www.mo.be/wereldblog/traditionele-volkeren-bewaren-de-cerrado ).
Vanwege deze destructieve handelsovereenkomst komen we al sinds een jaar samen met een Belgische ‘Stop EU-Mercosur-coalitie’ met 11.11.11, CNCD, Broederlijk Delen, Wervel en vele andere organisaties.
We ondernamen al diverse acties, zoals onlangs nog aan de Europese ministerraad in Brussel. De directe aanleiding: de EU-ministerraad van Buitenlandse Zaken, o.a. over deze kwestie op maandag 9 november. Actie op 9 november op het Schumanplein in Brusseln.a.v. de EU-ministerraad van Buitenlandse Zaken over het handelsakkoord tussen de EU en de Mercosur (foto: Greenpeace).
De Belgische ‘Stop EU-Mercosur-coalitie’ organiseerde op donderdag 26 november (van 10.00 tot 12.30 uur) een webinar over het akkoord tussen de Europese Unie en Mercosur. Tijdens het webinar zullen de belangrijkste elementen uit dit dossier worden voorgesteld en besproken.
Meer informatie en de volledige tekst is beschikbaar op https://11.be/evenementen/webinar-stop-eu-mercosur Collage van actiefoto’s van de ‘Stop EU-Mercosur-coalitie’ (foto’s: Greenpeace).
Luc Vankrunkelsven, Een wereld van verdoken slavernij. Impressies onderweg, uitgeverij Dabar-Luyten, Heeswijk (NL), 2020, 276 p. ISBN 978-90-6416-446-0
Te bestellen bij de auteur tegen 19 euro + 5 euro verzendkosten, via mail: lucvankrunkelsven@scarlet.be
India - Zieke 84-jarige Stan Lourduswamy SJ in gevangenis. Hoe India met zijn inheemse bevolking omgaat
Zuid-India, en met name de gebieden waar de Indiase Adivasi’s (de inheemse bevolking) wonen, staan in rep en roer. Een 84-jarige jezuïet met Parkinson, Stan Lourduswamy, werd op basis van gefabriceerde aantijgingen, ‘fakenews’ dus, gearresteerd vanwege zijn vermeende medewerking met maoïstische rebellen.
De Adivasi’s wonen al vele decennia in het oog van de (economische) stormen. Ze vormen 8 procent van de totale bevolking en worden beschouwd als oorspronkelijkste bewoners van de natie, wat men aan de top van de natie tracht te ontkennen. Ze zijn een doorn in het oog omdat ze op gronden en in junglegebieden wonen waar menige multinational én de regering hun oog op hebben laten vallen. Want onder die gronden zit natuurlijk iets waarvan men denkt dat de Adivasi’s er geen recht op hebben: grondstoffen.
Stan Lourduswamy is één van de vele jezuïet-activisten die al sinds ‘onze’ Constant Lievens ijveren voor ‘gerechtigheid’. Veel van die activisten studeerden (o.a. in Leuven en Manila) sinds de jaren zestig rechten, sociologie, antropologie en lokale talen om de mensen bij te staan in de gerechtshoven en daar hun rechten op te eisen. Dat was nodig omdat de zogenaamde ‘inheemsen’ geen rechtsgeldige documenten hadden waarbij ze hun gronden konden claimen.
De toestand werd complexer met de jaren omdat maoïstische groepen, naxalieten genoemd, zich mengden onder de lokale bevolkingen en hun dorpen ook gebruikten als uitvalsbasis. De regering manipuleerde de bevolking tegen de rebellen. De rebellen manipuleerden de mensen tegen de regering. De Adivasi’s bevonden en bevinden zich in een wurggreep.
In dat kluwen heeft Stan Lourduswamy nooit voor die twee vechtende partijen gekozen. Hij verdedigde steeds weer de rechten van de lokale mensen. Een luis in de pels dus.
De overheid vond er niet beter op dan hem nu – na 50 jaar actie - te beschuldigen van het meeheulen met de maoïstische rebellen. Nu hij in de cel zit, bestaat de kans dat hij als Parkinson-patiënt nog ook slachtoffer wordt van covid-19. De verontwaardiging is heel groot.
We publiceren hier een open brief van Ashok, een van zijn jonge vrienden die ook samen met wijlen Fr. Manu Alphonse en Sr. Clare bevriend is met CIMIC.
De gevangenneming van Stan Swamy is een grote klap voor al wie zich in India inzet voor democratie en voor een recht op menswaardig leven… tegen alle uitwassen van corruptie in.
Marc Colpaert
Stan Lourduswamy (84), is één van de vele jezuïet-activisten die al sinds ‘onze’ Constant Lievens ijveren voor ‘gerechtigheid’ voor de inheemse groepen in India (foto: SJ India).
“Beste Stan Swamy, Dit is een open brief. Ik schrijf die omdat ik niet rechtsreeks met jou kan communiceren. Ironisch genoeg ben je nu ‘in (de verzekerde) bewaring’ van hen die de wet moeten beschermen en jou zien als een overtreder van die draconische wetten. Iedereen die jou heeft gekend en ontmoet, is nu beschaamd.
Er nog maar aan denken dat je in hechtenis bent genomen, is ondraaglijk. Ik heb je handen en lange vingers zien beven bij het drinken van het kopje thee of het glas water dat we je aanboden. Met bevende hand probeer je met een lepel eten naar je mond te brengen. Je hele verschijning en je levenshouding zijn te transparant om een arrestatie te rechtvaardigen.
Meer dan 50 jaar ben je onderweg met de inheemse bevolking, de Adivasi’s. Je was voor hen steeds een baken van hoop door je ideeën over zelfontplooiing en zelfrespect. Je hebt met de Adivasi’s geleefd, hemel en aarde verzet om voor hen te lobbyen en hun zaak te verdedigen.
De thema’s waren: de ontvreemding van hun land, illegale detentie, verkrachting van vrouwen, exploitatie van hun gronden, communaal geweld, commercialisering, polarisatie. Deze kwesties heb jij opgenomen en aangekaart. Je hebt je verzet. Je hebt de mensen met wie je leefde hun eigenwaarde laten ontdekken, hen doen geloven in hun leven.
De ‘dodelijke zonde’ die je hebt begaan, bestond erin de mensen in hun eigen naam te laten denken en hen te helpen om hun eigen ‘zaak’ te behartigen. Dit wordt blijkbaar geïnterpreteerd als een ‘actie die gericht is tegen de staat’ die zelf bulkt van corrupte praktijken.
Waar inheemse volkeren een berg zien, zien zij mineralen. Waar de bewoners bomen zien, zien zij hout. Waar de Adivasi’s een waterval zien, zien zij flessenwater. Wat voor de bewoners hun jungle is, geldt voor hen als illegale bezetting.
Als de Adivasi’s het over hun land hebben, zien zij onroerend goed. Jij bracht dit allemaal aan het licht. Dat is je misdaad tegenover de staat en daarvoor ben je gearresteerd volgens de UAPA-wet (‘Unlawful Activities Prevention Act’) in verband met een kwestie waar jij niets mee te maken hebt. [zie kaderstuk over de ‘Bhima KoregaonCase’]
Het brengt mij bij de sociale hervormers die jou geïnspireerd hebben: Phule, Gandhi, Ambedkar, Birsa Munda, Antony Murmu, Karl Marx, de Boedhha en Jezus. Je leven blijft een getuigenis van de waarden waarvoor je leeft en die je lief hebt.
Je slogan is steeds geweest “Jal, Jameen Jungle Hamara hai”! (Water, Jungle en Land horen ons toe!). Deze roep zal blijven klinken in elk Adivasi-hart tot jij vrijkomt en nog lang daarna.
In weerwil van jouw bijdrage aan de mensheid in het algemeen en aan de tribals in het bijzonder, hebben ze jou in de gevangenis gegooid als een crimineel en hebben ze zelfs geweigerd om jou een rietje te geven om te kunnen drinken. Het is gewoon wreedaardig om aan een man van 84 met Parkinson dat rietje te weigeren. Ik weet niet waar ze zo bang voor zijn. Misschien zou je door dat rietje kunnen ontsnappen?
‘Father Stan, we love you’, en we proberen er alles aan te doen om je weer vrij te krijgen. Jij bent voor ons een inspiratie, je bent iemand waar we naar opkijken. Ik ben er zeker van dat ‘good sense’ zal overwinnen en dat de NIA (National Investigation Agency) genoeg redenen zal vinden om spijt te hebben over je arrestatie en dat ze geen enkele van hun valse aantijgingen zal kunnen hard maken.
Blijf sterk, blijf positief, verspreid je vreugde en je ideeën ook in gevangenschap. Laat elke beving van je hand de vlinder aanzetten om voorbode te zijn van verandering.
Vrede.”
Ashok
Human rights activist Stan Swamy (84) was arrested by the National Investigation Agency (NIA) in connection with the Bhima-Koregaon case. His colleagues shared a video which he recorded 2 days before his arrest. Swamy alleged that false evidence had been planted in his computer.
In het dorp Bhima Koregaon in de buurt van Pune brak er geweld uit tussen Dalits en (hindoeïstische) Marathas in januari 2018. Dat gebeurde n.a.v. de jaarlijkse herdenking van de ‘Battle of Bhima Koregaon’ van 1818.
Toen versloegen de (outcast-)Mahar-dalits aan de zijde van het Britse leger (British East India Company) de Brahmaanse Peshwa-heersers in het Maratha-rijk. De ‘outcast’-Dalits zagen deze veldslag steeds als een overwinning op hun Brahmaanse onderdrukkers.
Bij de tweehonderdste herdenking in 2018 ontstond er oproer waarbij één persoon werd gedood. De opstand was vermoedelijk uitgelokt door extremistische hindoegroepen. Daarna heeft het Pune-politiebureau een klachten-en-arrestatieregister samengesteld van 5000 bladzijden.
Op 1 januari 2018 braken rellen uit in Bhima Koregaon
bij de jaarlijkse herdenking van de ‘battle’ uit 1818.
Vele activisten werden daaropvolgend in juni gearresteerd op basis van hun vermeende banden met de verboden Maoïstische Communistische Partij van India. Ze werden ervan beschuldigd een samenzwering op touw te hebben gezet om de premier te vermoorden.
In februari 2019 werden nog meer activisten opgepakt waaronder de leider van de Maoïstische Communistische Partij van India (CPI/Maoist). Ze worden aangeklaagd om de oorlog te hebben verklaard aan de natie, om maoïstische ideologie te verspreiden, kastenconflicten te creëren en haat te zaaien bij de bevolking.
Het dossier werd overgemaakt aan de NIA (National Investigation Agency), die nu probeert ook Stan Lourduswamy sj aan dit dossier te linken.
Verslag van een studienamiddag van Wervel en partners in het Provinciehuis van Antwerpen, 14 juni 2002.
Dit blijft ook voor vandaag een interessante verslagkrant van een studienamiddag, waar zowel de ‘politieke aspecten van graan in de wereld’ (1) als de ‘sociaal-culturele aspecten van graan in de wereld’ (2) aan bod komen. Eigenlijk het hart van CIMIC...
Onder (1): hoe graan (tarwe vooral) een strategisch wapen werd van Noord t.o.v. Zuid. De Verenigde Staten op kop, maar nadien gevolgd door de Europese Unie, met het dumpen van 20 miljoen ton tarwe per jaar, vooral richting Afrika.
Onder (2): interessant debat met vertegenwoordigers van India (Navdanya), Senegal (Gadec), Brazilië (Aopa) en Guatemala (Cooperativa El Recuerdo).
Richard Stiegler:
“Klimaatverandering en innerlijke grenzen”
De klimaatverandering is voor de mensheid de grootste uitdaging ooit. Het publieke debat wordt beheerst door het uiterlijke aspect van de CO2-uitstoot.
Maar wat gebeurt er innerlijk als we gaan inzien dat wij ons leven radicaal zullen moeten veranderen? Wat doen we met de indringende vraag of onze kinderen nog wel een leefbare toekomst hebben?
Steeds meer mensen stuiten hierdoor op innerlijke grenzen en worstelen met gevoelens van onmacht en wanhoop. Richard Stiegler nodigt uit om ook aandacht te hebben voor wat de dreigende catastrofe in ons teweeg brengt.
Hij stimuleert de lezer om weerstand, ontkenning en depressie onder ogen te zien en bewust te doorleven als voorwaarde om de maatschappelijke ommekeer constructief mede vorm te geven.
Dit grensverleggende boek belicht belangrijke aspecten die de hoognodige individuele en collectieve bewustzijnsverandering op gang kunnen brengen.
Abram de Swaan: :
“Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie”
Vorige week had ik een gesprek met een jonge vrouw van achtentwintig over emancipatie. Opnieuw moest ik vaststellen hoe weinig deze generatie beseft welke inspanningen haar (over)grootmoeders en in beperktere mate grootvaders hebben moeten leveren om mogelijk te maken wat zij als vanzelfsprekend beschouwt.
Met het feit dat zij gendergelijkwaardigheid als normaal ervaart, heb ik natuurlijk geen probleem. Ik heb wel last met de wijze waarop de huidige generatie vrouwen achteloos voorbijgaat aan de emancipatie van een groep als groep en zich nog nauwelijks verwant voelt met hun gendergenoten onderaan de maatschappelijke ladder.
Daarmee is deze generatie een kind van haar tijd: alles wordt op het conto van het individu geschreven, zowel het succes als de mislukking. Maar individuele emancipatie is een illusie, en individuen worden steevast tegen elkaar uitgespeeld door ‘the powers that be’. Met als gevolg dat gelijkwaardigheid op de helling kan komen te staan en ongelijkheid straks weer steil kan toenemen. Niets is ooit definitief verworven.
Het boek van De Swaan is in dit opzicht meer dan welkom. Als socioloog schetst hij een beeld van de geschiedenis én bespreekt hij ook uitvoerig de actualiteit. Het eerste deel ‘Het patriarchaat als schrikbewind’ is een opsomming van de vernederingen, onderdrukking en verminkingen die meisjes en vrouwen moesten en moeten ondergaan onder het patriarchaat.
Het tweede deel ‘De onstuitbare opkomst van vrouwen in de wereld van nu’ is een mooie correctie op het individualisme en het gebrek aan historisch besef die tegenwoordig heersen. Maar vooral het derde deel maakt dat ik dit boek bijzonder belangwekkend vind, ‘De oorlog tegen de vrouwen door jihadisten en ‘rechtsisten’.
Het voorbije decennium is er heel wat te doen geweest over terrorisme en moslimfundamentalisme, waarbij telkens duidelijk werd in welke mate religie gendergelijkwaardigheid uitsluit en vrouwen reduceert tot seksslavin, meid en broedmachine.
Het woord ‘religie’ in de vorige zin zal menig lezer tegen de borst stoten – dit geldt toch enkel voor IS en aanverwanten? De pijnlijke waarheid die De Swaan in herinnering brengt en uitvoerig illustreert, is dat alle godsdiensten van het Boek (jodendom, christendom, islam) in hetzelfde bedje ziek zijn – de ene is zieker dan de andere, maar geen enkele is gezond.
De beschrijvingen van de wijze waarop de katholieke kerk zich vandaag de dag in Zuid-Amerika opstelt tegenover vrouwen, van de positie van de vrouw in de joodse gemeenschap zijn pijnlijk overtuigend. De klassieke verdediging van het gelovige individu is telkens dezelfde: dat is niet het échte christendom, niet de échte islam, niet het échte jodendom.
Net zoals Stalin en Mao e tutti quanti niet het échte communisme waren, veronderstel ik. De geschiedenis leert dat angst en haat voor de vrouw structureel ingebakken liggen in deze godsdiensten, met onderdrukking, geweld en misbruik als onvermijdelijke gevolgen.
Met uitzondering van de VS is het Westen ondertussen grotendeels geseculariseerd. Religie is een individuele ervaring geworden, aansluitend bij wat ik beschouw als een essentieel kenmerk van onze soort: onze nood aan het transcendente.
Het gevaar voor de vrouw komt bij ons nog nauwelijks uit deze hoek, maar is daarom niet geringer: de ‘rechtsisten’ hebben het overgenomen van de godsdienstfundamentalisten, ze verwerven steeds meer macht en we beseffen dat veel te weinig. De beschrijvingen die De Swaan geeft, laten weinig aan de verbeelding over.
Op het internet zijn er tal van mannelijke groepen aan het werk die ras en volk verheerlijken en hun afschuw uiten voor alles wat geëmancipeerd is in het algemeen en voor vrouwen in het bijzonder. Hun gewelddadigheid blijkt op betogingen én uit het stijgend aantal moordaanslagen (op hun websites wordt Anders Breivik opgevoerd als rolmodel). Zij verschillen nauwelijks van de jihadisten, op één uiterst belangrijk punt na: ze worden oogluikend gesteund door de ‘gewone’ rechtse partijen, die daarmee het bedje spreiden voor een gevaarlijke evolutie.
Overal in Europa verliezen rechtse politici stemmen aan ultrarechts, met als gevolg dat sommige van deze ooit keurige partijen zowel het taalgebruik als de standpunten overnemen van groeperingen die haat en verdeeldheid tot hun handelsmerk gemaakt hebben.
Nog even, en rechts gaat openlijk allianties aan met dergelijke groepen, net zoals hun voorgangers dat deden in het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw, in de hoop op die manier hun macht te kunnen herstellen.
Heimelijk zijn rechtse partijen ervan overtuigd dat zij binnen een dergelijke alliantie die ultrarechtse idioten wel zullen overvleugelen. De geschiedenis, zowel de vroegere als de huidige – toont wie de idioten waren en zijn, en wie er overvleugeld werd en wordt – wie had ooit gedacht dat de Amerikaanse republikeinen op zo’n korte tijd zouden muteren tot wat ze nu zijn? In mijn ogen zijn dergelijke politici zonder meer medeplichtig aan wat ze zelf denken te moeten bestrijden. Zij zijn niet de oplossing, ze zijn deel van het probleem.
De opschuiving naar een gevaarlijk conservatisme is volop bezig, ook al omdat een aantal rechtse politici hun eigen overtuigingen uitvergroot terugvinden bij de ‘rechtsisten’: verheerlijking van volk, cultuur, natie en afschuw voor de Gutmenschen, de do gooders, de klimaatactivisten.
Ze menen onze vrouwen (‘onze’?!) te moeten beschermen tegen het gevaar van de islam, ze prediken dat de échte westerse normen en waarden weer hersteld moeten worden.
In het Nederlandse Steenbergen werd in 2015 een uiteenzetting van een vrouw over vluchtelingen onderbroken door mannen (die ongetwijfeld ‘hun’ vrouwen wilden beschermen) die luidkeels brulden ‘Daar moet een piemel in’.
Met dergelijke beschermers hebben vrouwen geen vijanden meer nodig. Ga wat rondneuzen op het net, zoals De Swaan doet, en je ontdekt snel dat hun ideale wereld Gilead is, uit The Handmaid’s Tale.
Opvallend: dergelijke ultrarechtse groepen verwerven macht, omdat zij inderdaad groep vormen en doelbewust zitjes zoeken in beslissingsorganen (tot in de raad van bestuur van mijn eigen universiteit toe).
Willen we hen van antwoord dienen, dan zullen wij ons opnieuw bewust moeten worden van het feit dat we als individu niks kunnen, dat we onze meningsverschillen opzij moeten schuiven en als groep een stem verheffen tegen wat een échte bedreiging van onze vrijheid is.
Paul Verhaeghe
Abram de Swaan (1942) was van 1973 tot 2007 hoogleraar sociologie en sinds 2001 ook universiteitshoogleraar sociale wetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doceerde o.a. aan het Collège de France in Parijs en aan Columbia University in New York. Tot zijn succesvolste boeken behoren Amerika in Termijnen, De mens is de mens een zorg, Zorg en de staat, De mensenmaatschappij, Woorden van de wereld en Compartimenten van vernietiging. Zijn werk verscheen in twaalf talen. Hij was jarenlang columnist voor NRC Handelsblad en ontving in 2008 de P.C. Hooft-prijs voor zijn volledige oeuvre.
Abram de Swaan, Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie.
Amsterdam, Prometheus, 2019, 275 p. ISBN 978 90 446 3651 2
Deze recensie verscheen eerder al op de blog van Paul Verhaeghe.
Ton Lemaire:
"Met lichte tred. De wereld van de wandelaar”
Na het lezen van De eenzame stad (Olivia Laing) greep ik naar een boek over wandelen, omdat deze activiteit het idee van alleen zijn oproept (met dank aan J.J.Rousseau en diens LesRêveries du promeneur solitaire).
Voor wie Ton Lemaire (1941) niet kent: hij is een Nederlandse docent filosofie die in 1990 uit onvrede met de gang van zaken aan de universiteit naar de Dordogne trok en daar sedertdien op zijn eentje zo ecologisch mogelijk leeft.
Om de paar jaar verschijnt er wel een boek van hem, en ik heb ze stuk voor stuk graag gelezen (heel corona-actueel is zijn in 2010 gepubliceerde De val van Prometheus).
Zelfs wanneer hij over ogenschijnlijk ‘gewone’ onderwerpen schrijft, bereikt hij een diepgang die weinig auteurs gegeven is, bovendien in een lichtvoetige stijl.
Wandelen dus. In de inleiding lezen we dat een beschouwing over de plaats van wandelen een goede toegang kan bieden tot meerdere aspecten van onze samenleving, en zelfs kan uitmonden in een diagnose van de moderniteit. Raker kan ik het niet samenvatten, en als bonus krijgen we in het boek nog een mooi zicht op de geschiedenis.
De verschillen tussen de Franse, Duitse en Angelsaksische cultuur maken dat ze ook anders wandelen, wat tot in hun tuinaanleg zichtbaar wordt – het verband tussen de Franse centralistische politiek en de strakke Versaillesperken is even duidelijk als dat tussen de Britse ‘wilde’ parktuin en het Angelsaksische liberalisme.
Het boek is min of meer thematisch geordend, met onderwerpen zoals slenteren in de stad, trektochten in de natuur, iconische wandelaars, bedreigde voetgangers. Er struinen veel figuren door de tweehonderdvijftig pagina’s (de namenindex achteraan neemt drie bladzijden met dubbele kolommen in beslag), maar nooit wordt het ‘namedropping’, wel een mogen mee wandelen met markante denkers.
Tussendoor krijgt de lezer rake redeneringen voorgeschoteld, bijvoorbeeld wanneer Lemaire afrekent met het gebruik van het woord ‘elitair’ als dooddoener (bepaalde standpunten zijn wel degelijk beter en een pleidooi voor gelijke rechten houdt niet in dat alle meningen gelijkwaardig zijn), of een vergelijking maakt tussen massatoerisme en klimaatvluchtelingen, of een koppeling legt tussen onze passieve mobiliteit (zittend halen we snelheden van 800 kilometer per uur) en wandelen (‘hiking’) als hype.
Na de twee laatste hoofdstukken ‘Lof van het lopen’ en ‘Kunst van het wandelen’ heb ik mijn wandelschoenen uit de kast gehaald en mijn agenda anders georganiseerd om er binnenkort weer op uit te kunnen trekken, op zoek naar de dubbelzinnige ervaring die Lemaire (met dank aan Camus) op het einde van zijn boek zo mooi samenvat.
Wandelend vallen we samen met en verdwijnen we in de natuur, tot we opgeschrikt worden op het moment dat we de betekenissen verliezen die we er zelf ingelegd hebben en oog in oog komen te staan met de vreemdheid, het niet-menselijke van wat ons omringt.
Volgend weekend ga ik stappen.
Paul Verhaeghe
Ton Lemaire, Met lichte tred. De wereld van de wandelaar.
Amsterdam, Ambo/Anthos, 2020, 250 p. ISBN 978 90 263 4787 0
Deze boekrecensie verscheen op 11 september 2020 op de blog van Paul Verhaeghe.
